طبس، نگین سبز کویر ایران چگونه نابود خواهد شد؟

شهرستان طبس با 37 میلی متر بارندگی در سال زراعی جاری دوازدهمین فضای جغرافیایی کم بارش و با پنج هزار و 781 کیلومترمربع وسعت، بزرگترین شهرستان کشور است که همانند بسیاری مناطق دیگر کشور درگیر بحران خشکسالی است. با این حال گزارشاتی به دست رسیده است که نشان می دهد نه خشک سالی بلکه سیاست های آبی مبهم، برخی مناطق این شهرستان را تا مرز نابودی کامل کشانده است. به گزارش «تابناک» علی رغم اینکه شهرستان طبس به عنوان یکی از کم بارش ترین مناطق جغرافیایی کشور به شدت با بحران کم آبی مواجه است و گمانه هایی مبنی بر تلاش برای انتقال آب از تونل بهشت آباد چهارمحال و بختیاری به این شهرستان مطرح است، گزارشات به دست آمده نشان می دهد معدن زغال سنگ پرورده این شهرستان که ذخیره تخمینی زغال سنگ آن تا 2000میلیون تن تخمین زده شده است و با وسعتی بالغ بر 12000کیلومتر مربع  يكي از چهار ناحيه حوضه زغالي طبس و بزرگترين حوضه زغال سنگ كك شو ايران محسوب مي گردد، با حفر ده ها چاه آب غیر مجاز در حال برداشت بی رویه آب از سفره های آب زیر زمینی این شهرستان است. توضیح بیشتر آنکه  در حالی که کل آب شرب مورد نیاز شهر طبس توسط 25 چاه آب حاصل می شود، بر اساس برخی آمار قریب به 100 چاه آب در حال تأمین آب مورد نیاز در معدن زغال سنگ این شهرستان است  و از سویی نیز اهالی روستاهای بخش دیهوک شهرستان که در همسایگی این معدن زغال سنگ قرار دارند، معتقدند به واسطه بهره برداری از 25 چاه آب جدید از سال 93 تاکنون میزان آب دهی منابع آب کشاورزی آنها بیش از 50 درصد کاهش داشته است. نکته نگران کننده آنکه اهالی روستاهای بخش دیهوک شهرستان با ارائه گزارشاتی به «تابناک» معتقدند، از زمان آغاز این طرح و شروع برداشت های آب توسط این معدن بسیاری از روستاهای اطراف تخلیه شده اند، بسیاری از چشمه ها خشک شده اند و همچنین حیات وحش نایبندان نیز به دلیل مجاورت با محدوده چاه های غیر مجاز و تاثیر آنها بر خشک شدن چشمه های آب طبیعی با خطر نابودی مواجه است. حیات وحشی که در آن گونه های نادر بسیاری از جمله یوزپلنگ آسیایی و ... زندگی می کنند.  گفته می شود، شرکت زغال سنگ طبس در دهه 80 طرح توسعه خود را آغاز کرده است و در همین راستا اولین مجموعه زغالشویی خود را با آبی که غیر مجاز از سطح کویر برداشت می شود، آغاز می کند. اخبار رسیده از این منطقه گویای آن است طرح توسعه این معدن زغال سنگ ادامه دارد و هم اکنون بر اساس مجوزهای از سوی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی احداث پنجمین زغالشویی در این مجموعه در دستور کار قرار دارد.  بر اساس پیگیری های «تابناک» در رابطه با صحت و سقم اطلاعات داده شده مشخص شد، در سال 92 اعضای شورای یکی از روستاهای مجاور معدن با شکایت ها و اعتراضات مکرر نهایتاً موفق می شوند، نامه غیر مجاز بودن چاه های آب معدن زغال سنگ طبس را از آب منطقه ای استان خراسان جنوبی دریافت کند.     در این نامه آمده است که بهره برداری از چاه های غیرمجاز توسط شرکت زغال سنگ طبس بر خلاف قوانین مرتبط با قانون توزیع عادلانه آب است و ذینفعان می توانند شکایت خود را از طریق مراجع قضائی پیگیری کنند. در همین رابطه «قادری» یکی از اعضای شورای اسلامی روستای پی کوه به «تابناک» گفت: « معدن زغال سنگ، اینجا چندین چاه غیر مجاز وسط دو روستای نیسان و پی کوه زده است و این اقدام آنها باعث شده است که چندین چشمه در منطقه خشک شود. آنها از سال 65 تا سال 93 مجوز نداشتند و در این سال مجوز بهره برداری گرفتند. پیگیری های از سوی مهندس علوی مدیر کل امور روستایی تا حدودی موفق بود و ایشان پیگیر مشکل ما شدند ولی متأسفانه ایشان بازنشست و کار ما پیگیری نشد. آقای حسنخانی نماینده مجلس نیز با زدن نامه به کمیسیون اصل 90 پیگیر مشکل ما هست ولی موضوع آن است که طرف دعوای ما قدرتمند است و ما توانایی مقابله با آن را نداریم.» این عضو شورای اسلامی در پایان گفت: « روستای ما 35 لیتر در ثانیه آب داشت ولی الان با اینکه تا 6 متر زمین را حفر میکنیم 12 تا 13 لیتر در ثانیه آب بیشتر نداریم. اکثر چشمه ها خشک شده است و حتی بچه های روستاهای ما سرکار بودند در معدن زغال سنگ توسط مسئولین این شرکت از کار اخراج شدند.» با وجود ادعای اهای مبنی بر تحمیل خسارت بر آنها و محیط زیست منطقه از سوی معدن زغال سنگ طبس، «محمد نژاد» رئیس آب منطقه ای شهرستان در رابطه با مشکلات مطرح شده و نامه صادره از سوی آب منطقه ای استان خراسان جنوبی مبنی بر بدون مجوز بودن حفر چاه های آب، گفت: « توجه داشته باشید، خیلی از چاه های آب پروانه حفر دارند و به همین دلیل در سال های گذشته حفاری شده است ولی چون مدارکش ناقص بوده است، این چاه ها به مرحله صدور پروانه نرسیده بود و لذا بهره برداری از آن غیر مجاز تلقی شده است، تا پروانه صادر شود.» این مقام دولتی شهرستان، بدون اشاره به چرایی صدور مجوز بهره برداری از چاه ها در سال 93 و پس از پیگیری های کشاورزان منطقه در سال 92 که نهایتاً منجر به صدور نامه غیرمجاز بودن این حفر چاه ها شده بود، ادامه داد: «اصل چاه که غیر مجاز نیست. در این واحد صنعتی حدود چند ده چاه اکتشافی آب وجود دارد که برای برداشت آب زده شده است. تا زمانی که مجوز بهره برداری صادر نشود، بهره برداری از آن غیر مجاز است. نامه ای که شما به آن اشاره می کنید، برای زمانی است که پروانه بهره برداری برای آنها صادر نشده بود ولی الان این چاه ها دارای پروانه هستند.» محمدنژاد در مورد اعتراضات مردمی که معتقدند این چاه ها به منابع آب زیرزمینی و کشاورزی خسارت وارد کرده است، گفت: «این موضوع بررسی شده است و کارشناسان مربوطه ارتباط میان خشکی چشمه های منطقه با چاه های معدن زغال سنگ را رد کرده اند. با این حال کسانی که ادعا دارند از این طریق به آنها خسارت وارد شده است، باید به کمیسیون آب های زیر زمینی مراجعه کنند. چرا که این کمیسیون دقیقاً برای این تشکیل شده که به چنین اعتراضاتی رسیدگی کند.» همچنین مسئول دفتر مدیرعامل و مسئول روابط عموی شرکت معدن زغال سنگ طبس در رابطه با اعتراضات انجام شده گفت: «چاه های حفر شده در شهرستان ما همگی دارای مجوز هستند و اهالی روستاهای مورد نظر شما بارها بخاطر شکایت هایشان در این رابطه محکوم شده اند. شرکت ما در بدترین شرایط اقتصادی و دوران رکود نیز به کار خود ادامه داده است و در سال های اخیر هیچگونه اخراجی از مجموعه نداشته ایم.» با وجود اظهارات مشابه و همسوی مسئول روابط عمومی معدن زغال سنگ طبس با رئیس آب منطقه ای شهرستان، یکی از فعالین محیط زیست و اهالی منطقه که نخواست نامش فاش شود در رابطه با اظهارات رئیس آب منطقه ای شهرستان مبنی بر قانونی بودن برداشت آب، بی ربط بودن این برداشت ها به خشک شدن چشمه های منطقه و نیز آغاز بهره برداری از چاه ها از سال 93 به تابناک گفت: «اظهارات رئیس آب منطقه ای خلاف واقع است. اگر ایشان معتقدند که برداشت از چاه های آب در سال ۹۳ آغاز شده است، این سوال پیش می آید که کارخانه های زغالشویی، آب شرب معادن زغالسنگ و... در ۲۰ سال گذشته از کجا تامین شده است؟ حتی عملیات لوله گذاری که در دهه ۷۰ انجام شده است برای انتقال آب از چه منطقه ای بوده است؟ » علاوه بر اظهارات یک فعال زیست محیطی منطقه، یکی از مدیران سابق شهرستان در رابطه با نحوه رفتار مسئولین معدن زغال سنگ طبس با منابع آبی مطبی برای «تابناک» ارسال کرده است که در ادامه عیناً به آن اشاره می شود. بنابر آنچه آمده مشاهده می شود شهرستان طبس که از نظر تقسیمات کشوری جدید در حوضه استحفاظی استان خراسان جنوبی قرار دارد، با مشکلات عدیده آبی رو به رو است. جدا از اظهار نظرهای متفاوت مردم، فعالین محیط زیستی، مدیران پیشین و فعلی که با یکدیگر تناقض دارد، آنچه ضروری است، آن است که مشکلات آبی این منطقه از کشور و سیاست های آبی مرتبط با آن به صورت دقیق و عادلانه از سوی مسئولین ذی ربط مورد بررسی قرار گیرد و نگرانی های جدی موجود در رابطه با آینده حیات در این شهرستان پیگیری شود.   در ادامه تصاویری از شرایط آب و هوایی و زیست محیطی کنونی منطقه می آید: