گزارش
بوی ماهی، بوی نفت، بوی قتل، اینجا جنوب ایران است
«عمو بشیر»، ماهی‌گیر ساکن بندر امام خمینی است. او هر روز ساعت چهار صبح راهی اسکله هندیجان می شود تا از آن جا برای مشتری هایش ماهی تازه و سالم بیاورد؛ بدون جیوه، کادمیم، نیکل و سرب.
او یک ماهی‌گیر قدیمی است. نسل اندرنسل ماهی‌گیر بوده اند و از 16 سالگی به همراه برادرها و عموزاده هایش در کار صید ماهی بوده و به چم و خم این کار وارد است.
عمو بشیر حاضر نیست ماهی صید شده از اطراف بندر ماهشهر یا خورموسی را بخورد: «آلوده به مواد سمی، جیوه و پساب های پتروشیمی هستند. رنگ‌شان کدر و تیره است، چشم های بی حالتی دارند و حتی مزه شان هم فرق می کند.»
این ماهی ها با قیمت بسیار ارزانی به فروش می رسند و معمولا مسافران و تازه واردها یا کسانی که توان مالی ندارند، آن ها را می خرند.
در سال های اخیر بعضی از مسوولان و کارشناسان دولتی آلودگی ماهی های جنوب را انکار کرده اند، اما عمو بشیر می گوید:«فهمیدن آن سخت نیست؛ تا کیلومترها رنگ دریا روغنی و تیره است. هر سال چند میلیون تن مواد نفتی و پساب سکوهای حفاری را داخل دریا می ریزند. فقط این نیست؛ آب‌خُن ها (نفت و روغن ته کشتی های باری) را هم با دستگاه های مکنده قوی می کشند و به دریا می ریزند. هر صبح اگر لب ساحل بیایی، لاشه یک عالمه ماهی مرده را می بینی که روی شن ها کشیده شده اند؛ ماهی هایی که شکم‌شان باد کرده . آن ماهی هایی هم که زنده می مانند و صید می شوند، طعم نفت می دهند. اگر ماهی از منطقه خورموسی ماهشهر صید شده باشد، واقعا نباید به خورد بچه ها داد.»
از عمو بشیر می پرسم مردم با این که می دانند این ماهی ها آلوده به جیوه و مواد سمی است، باز هم می خرند؟ می گوید: «بله. ماهی غذای گرانی است. مردم استطاعت مالی ندارند. بعضی ها هم واقعا نمی دانند. صیادها با وانت بارسر جاده ها یا نزدیک بازار ماهی فروش ها می ایستند و مردمی که محلی نیستند یا مسافر عبوری هستند، گاهی ندانسته از این ماهی ها می خرند. منطقه ما پر از انواع و اقسام ماهی است ولی دست مردم از خوردنش کوتاه شده. اما خیلی از محلی ها که کنار دریا هستند، به خاطر آلودگی از این ماهی ها نمی خورند.»
قیمت ماهی در بازار از ۱۵ هزار تومان برای ماهی «شانک» تا ۸۵ هزار تومان برای ماهی «زبیدی» متغیر است.ولی ماهی های خورموسی یا بندر امام، شش تا هفت هزار تومان گران‌تر از جاهای دیگرند.
با وجود سکوت دستگاه های دولتی، نتایج تحقیقات متعدد نشان داده که بافت ماهی های آب های جنوب بیش از استانداردهای معمول آلوده بوده و درصد جیوه و دیگر آلاینده ها چند برابر بیش تر از حد مجاز است.
هر ساله میلیون ها تن مواد سمی حاوی پساب های باقی مانده از صنایع پتروشیمی راهی دریای خلیج فارس می شوند، فلزات سنگین سمی دراعماق دریا ته نشین شده و به مرور زمان وارد چرخه حیات موجودات دریایی می شوند و انسان ها را هم درگیر آلودگی می کنند.
پساب های پتروشیمی منطقه ویژه اقتصادی بندر امام خمینی و ماهشهر، «پتروشیمی فارابی» و «پتروشیمی رازی» به سطح آب های منطقه سرازیر شده و محیط زیست آبزیان این دریا را به مخاطره می اندازند.
مرداد ماه 1386، دکتر«امیرحاتمی کیا»، رییس شبکه بهداشت و درمان منطقه ماهشهر در گفت و گو با نشریه های محلی، خبر از افزایش تولد کودکان ناقص الخلقه وعقیم شدن شماری از مردان منطقه داد که به احتمال زیاد به علت وجود مقدار متنابهی جیوه و آلاینده های دریایی رخ داده بود. اما گفته های او به این عنوان که مستند و علمی نیست، با سکوت مطلق رو به رو شد.
همان روزها دکتر«سروش مدیری»، مدیر کل دفتر بررسی آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با روزنامه «ایران»، وجود جیوه و آلاینده های پتروشیمی را تایید کرده ولی گفته بود این که مصرف ماهی های آلوده منجر به تولد نوزادان ناقص الخلقه یا عقیم شدن مردان بشود، تا کنون ثابت نشده است.
کارشناسان می گویند با تدوین قانون منع استفاده از جیوه در صنایع پتروشیمی، می شد منطقه را از وجود بخش زیادی از آلودگی های موجود پاک کرد. اما با وجود این که در طول دو سال گذشته صنایع پتروشیمی مجاز به استفاده از جیوه به عنوان کاتالیزور نبوده اند، این ممنوعیت هم از حجم آلودگی زیست محیطی و مرگ دسته جمعی ماهی ها نکاسته است.
«شهین ورزنده»، کارشناس تغذیه ساکن شهرستان ماهشهر در گفت و گو با «ایران وایر» می گوید:«در این که ماهی های این منطقه آلوده اند، هیچ تردیدی وجود ندارد و سکوت و انکار دستگاه های دولتی نیز این معضل را حل نمی کند بلکه به نوعی پاک کردن صورت مساله است.»
او می گوید چند سال پیش از این در تحقیقی که در یکی از پژوهشکده های «دانشگاه بوعلی» مشهد توسط محققان بر روی ماهی های منطقه انجام شد، کارشناسان به این درک و دریافت رسیدند که آلودگی گونه های دریایی این منطقه پنج برابر بیش تر از حد استاندارد تعیین شده و این میزان آلودگی نمی تواند بدون عوارض و پیامدهای فیزیکی باشد.
او با اشاره به این که میزان جیوه در گوشت ماهی های پرورشی تقریبا صفر درصد است، افزود: «چنین معضلی در مورد آبزیان دریای خزر وجود ندارد و همین مساله هم وجود مواد آلاینده در منطقه را تایید می کند.»
این کارشناس تاکید می کند برخی از ماهی ها ظرفیت کم تری برای پذیرش آلاینده ها دارند؛ برای نمونه، ماهی «شوریده» که از قضا از بخت بالایی مابین مردم منطقه برخوردار است، می تواند بیش ترین میزان آلودگی را به خود جذب کند. بنابراین، مردم می توانند با کاهش مصرف شوریده از میزان آلودگی بکاهند.
به گفته این کارشناس، بخش جالب ماجرا، توپ سرگردان آلودگی زیست محیطی منطقه بین نهادهای مسوول است.
پیش از این، یکی از مسوولان «سازمان شیلات خوزستان» در گفت و گو با سایت «خورنیوز» گفته بود مسوولیت بررسی وجود آلودگی سمی ماهی های آب های جنوب ایران کاری تخصصی است و بر عهده شیلات نیست.
«احمد لاهیجان زاده» ، مدیر کل حفاظت محیط زیست استان خوزستان نیز در شهریورماه سال جاری به همین سایت گفت که باید سازمان دامپزشکی استان پی‌گیر این ماجرا باشد.
پس از وقوع مرگ دسته جمعی ماهی های سواحل ماهشهر در سال 1389 که یک فاجعه زیست محیطی محسوب می شد، هر سه واحد پتروشیمی بندر امام خمینی، فارابی و رازی از خود سلب مسوولیت کرده و در مکاتبه با سازمان محیط زیست و سازمان دامپزشکی استان گفتند که مرگ این ماهی ها هیچ گونه ارتباطی به مواد صنعتی آن ها ندارد. هم‌چنان که درد و رنج عمو بشیر و انبوه ماهی‌گیران جنوب به هیچ کس مربوط نیست!
