mercredi 18 juin 2014

سید مصطفی عدل ملقب منصورالسلطنه (۱۲۶۱ در محلهٔ انگج تبریز - ۱۳۲۹ در تهران)حقوقدان و سیاست‌مدار ایرانی بود. وی از اولین اساتید حقوق ایران بود که در پی‌ریزی دادگستری نوین ایران در دوران رضاشاه

مصطفی عدل
مصطفی عدل
وزیر عدلیه (دادگستری)
مشغول به کار
تاریخ انتصاب
۱۲۸۹
پادشاهرضا شاه پهلوی
نخست وزیرکابینه اول حسن مستوفی
وزیر فرهنگ
سناتور
اطلاعات شخصی
تولدسیدمصطفی عدل۱۲۶۱ خورشیدیتبریز،
مرگ۲۲ تیر ۱۳۲۹
تهران
بیماری سرطان
ملیت ایران
محل اقامتآرامگاه خانوادگی عدل
در 
باغ طوطی (جوار حضرت عبدالعظیم) در شهر ری
پیشهپروفسور حقوق، و دیپلمات، سیاستمدار
دیناسلام شیعه
کنیه(ها)منصور السلطنه
سید مصطفی عدل ملقب منصورالسلطنه (۱۲۶۱ در محلهٔ انگج تبریز - ۱۳۲۹ در تهران)حقوقدان و سیاست‌مدار ایرانی بود. وی از اولین اساتید حقوق ایران بود که در پی‌ریزی دادگستری نوین ایران در دوران رضاشاه از جمله تدوین قانون تجارت و قانون مجازات عمومینقش مهمی را ایفا کرده و دو بار وزیر فرهنگ و دو بار وزیر دادگستری (عدلیه) در دوره پهلوی اول بود و همینطور ریاست صدمین دوره اجلاسیه شورای جامعه ملل را نیز عهده دار شد.

خلاصه زندگی نامه

پدرش حاج میرزا ابراهیم‌خلیل (مُلقّب به رُکن‌الدوله) از معاریف و بزرگان تبریز بود و در اواخر عمر رئیس دیوانخانه عدلیه خراسان بود و دایی او محسن خان مشیرالدوله نیز وزیر عدلیهناصرالدین شاه بود.
جد سید مصطفی عدل از معارف تبریز به شمار می‌رفت و در این شهر به حاج سید حسین شاه مشهور بود. جد مادری او حاجی میرزا احمد مجتهد ودایی‌اش حاجی میرزا جواد، از علما و فقهای طراز اول 
آذربایجان بودند و مدتها با اجرای قانون رژی مبارزه کردند. یحیی عدل، پدرجراحی ایران و احمدحسین عدل
، وزیر کشاورزی و موسس دانشکده کشاورزی کرج، پسرعموهای منصورالسلطنه بودند.
عدل تحصیلات ابتدایی و مقدماتی را در تبریز انجام داد و سپس عازم مصر شد و دوره متوسطه را در آنجا گذرانید. بعد در دانشگاه پاریس در رشته حقوق ثبت نام نمود و درجه لیسانس گرفت. در ۱۲۸۲ به ایران بازگشت و در وزارت امور خارجه استخدام شد.
سمت چپ: سیدمصطفی عدل
عدل در وزارت عدلیه مراحل ترقی را پیمود و به معاونت آن وزارتخانه رسید. در کودتای ۱۲۹۹ در کابینه صد روزه سید ضیاءالدین طباطبائی به کفالت وزارت عدلیه منصوب شد. در این سمت قوانین مهمی مانند قانون ثبت اسناد و قانون مرور زمان را تهیه و به تصویب رسانیده، مورد اجرا قرار داد. در تشکیلات نوین عدلیه که در سال ۱۳۰۶ عی امبر داور بنیاد نهاد، عدل به خدمت قضائی دعوت شد و با رتبه ۹ قضائی مدیر کل تهیه قوانین و احصائیه شد و قریب ۸ سال در این سمت باقی و برقرار بود. همچنین در تدوین و تصویب قانون جزای عمومی و قانون تجارت تلاش بسیاری کرد.
در ۱۳۱۴ از وزارت عدلیه به وزارت امور خارجه انتقال یافت و سمت وزیر مختاری ایران در 
ژنو و نمایندگی دائمی در جامعه ملل به او تفویض شد و در همین سمت ریاست صدمین دوره اجلاسیه شورای جامعه ملل را عهده دار گردید. در ۱۳۱۶ به ایران بازگشت و به سمت معاونت وزارت امور خارجه منصوب و چندی نیز عهده دار کفالت آن وزارتخانه شد. در ۱۳۱۷ به وزیر مختاری ایران در ایتالیا تعیین گردید و تا مهر ماه ۱۳۲۰ ش (۱۹۴۱ م) در آن سمت انجام وظیفه می‌کرد.

لقب

او به این دلیل که پدرش به رکن الدوله و عمویش به عدل الملک معروف بوده و خانواده مادرش از علمای دین بودند و خود نیز مدت ۲۰ سال در وزارت دادگستری تلاش کرده بود، نام خانوادگی خود را عدل نهاد و چون در اکثر امور و کارها پیروز و موفق می‌شد، لقب منصور السلطنه به او اعطا شد.

ریاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

پس از اشغال ایران از طرف قوای متفقین و قطع رابطه سیاسی ایران و ایتالیا به تهران احضار شد و از طرف دکتر عیسی صدیق وزی فرهنگ وقت، به جای علی اکبر دهخدا به ریاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصاد برقرار گردید وی دکتر عبدالله معظمی را به معاونت خویش به جای دکتر علی شایگان برگزید.

تصدی وزارتخانه فرهنگ

در اسفند ۱۳۲۰ در آخرین ترمیم کابینه ذکاءالملک فروغی به وزارت فرهنگ معرفی شد ولی با استعفای فروغی، کابینه سقوط نمود. جانشین فروغی، علی سهیلی بود که در کابینه خود، عدل را در وزارت فرهنگ تثبیت کرد.وی سی و ششمین وزیر فرهنگ کشور ایران بود .

ریاست دانشگاه تهران

تا سال ۱۳۲۱ دانشگاه تهران توسط وزیر فرهنگ مدیریت می‌شد، لذا مصطفی عدل که وزیر فرهنگ بود، در واقع رئیس دانشگاه تهران هم محسوب می‌شد.

تصدی وزارت دادگستری(عدلیه)

در نخست‌وزیری دوم علی سهیلی در ۱۳۲۲، عدل وزیر مشاور کابینه شد. در سال بعد همان سمت را در کابینه محمد ساعد مراغه‌ای عهده‌دار گردید. در آذر ۱۳۲۳ در کابینهٔ مرتضی قلی بیات (سهام‌السلطان) به سمت وزیر دادگستری تعیین و به مجلس شورای ملی معرفی شد.
در سال ۱۳۲۶ مجدداً در کابینهٔ 
احمد قوام، ابتدا وزیر دادگستری و بعد وزیر مشاور شد. در سال ۱۳۲۷ (۱۹۴۸ م) در دولت عبدالحسین هژیر و محمد ساعد مراغه‌ای، سمت وزارت مشاور داشت.

ریاست هیئت نمایندگی ایران در کنفرانس سانفرانسیسکو

در کابینه اول ابراهیم حکیمی و کابینه محسن صدر، وزیر مشاور گردید. در ۱۳۲۴ با سمت ریاست هیئت نمایندگی ایران در کنفرانس سانفرانسیسکو شرکت نموده و به نمایندگی از ایران، منشور سازمان ملل را امضاء کرد و همینطور تنطق مفصل و بلیغی به زبان فرانسه در مورد تخلیه ایران و پرداخت خسارات ناشی از جنگ ایران نمود و بعد در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک حضور به هم رسانده، درباره حقانیت ایران و حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور تلاش بسیار نموده‌است.

مجموع سمت‌ها

  • در سال ۱۳۲۸ پس از تاسیس مجلس سنا در ایران از طرف شاه به سناتوری آذربایجان اتنخاب شد.
  • دو بار وزیر فرهنگ
  • دو بار وزیر دادگستری
  • هفت بار وزیر مشاور در کابینه‌های ایران.
  • ریاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و استادی در دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران.
  • ریاست دانشگاه تهران
  • عضویت در کمسیون‌های تهیه و تدوین قوانین
  • وزیر مختاری ایران در ژنو و نماینده دائمی در جامعه ملل
  • ریاست صدمین دوره اجلاسیه شورای جامعه ملل
  • معاونت وزارت امور خارجه
  • وزیر مختاری ایران در ایتالیا

فرزندان

یک پسر و چهار دختر.

تالیفات

  • کتاب حقوق اساسی در سال ۱۳۲۷ (ه. ق) در سیصد و پنجاه صفحه
  • کتاب محشی حقوق مدنی در سالهای ۹-۱۳۰۸ (ش)
  • کتاب حقوق تجارت بین الملل
  • ترجمه قانون جزای عمومی و قانون تجارت ایران به زبان فرانسه

مرگ

سید مصطفی عدل، در ساعت شش و پانزده دقیقه عصر روز بیست و دوم تیر ماه سال ۱۳۲۹ بر اثر بیماری سرطان درگذشت. پیکرش در آرامگاه خانوادگی عدل در جوار شاه عبدالعظیم در شهر ری تهران به خاک سپرده شده‌است.
وزیران کابینهٔ اول حسن مستوفی (میرزا حسن‌خان مستوفی‌الممالک) (معرفی در ۱۲۸۹/۵/۲)
ر.
وزیر
وزارت‌خانه
ر.
وزیر
وزارت‌خانه
۱
میرزا محمدحسین‌خان دبیرالملک، میرزا حسن‌خان محتشم‌السلطنه، میرزا مصطفی‌خان عدل منصورالسلطنه
عدلیه
۶
میرزا ابراهیم‌خان حکیم‌الملک، میرزا مرتضی‌قلی‌خان صنیع‌الدوله
مالیه
۲
میرزا حسین‌قلی‌خان نواب، میرزا حسن‌خان محتشم‌السلطنه
خارجه
۷
معرفی‌نشده
علوم
۳
عبدالحسین میرزا فرمانفرما، عبدالمجید میرزا یمین‌الدوله
داخله
۸
معرفی‌نشده
فوائد عامه
۴
میرزا احمدخان قوام‌السلطنه، عبدالحسین میرزا فرمانفرما
جنگ
۹
اسدالله میرزا شهاب‌الدوله
پست و تلگراف
۵معرفی‌نشدهتجارت

سایت دانشنامه حقوق ایشان را چنین معذفی میکند :
شرح زندگانی اش را که بخوانی انگار تاریخ حقوق ایران را خواندی؛ نام مصطفی عدل با تاریخحقوق ایران گره خورده است. حتی نام خانوادگی اش را نیز بر همین اساس انتخاب کرد. او سال 1241 ه.ش از خانواده ای سرشناس در شهر تبریز به دنیا آمد. پدرش حاج ابراهیم خلیل از قضات عالی رتبه دوران قاجار و از شخصیت‌های سرشناس آذربایجان بود. مصطفی عدل تحصیلات مقدماتی را در تبریز گذراند و پس از آن به مصر و از آنجا راهی پاریس شد.
در پاریس لیسانس حقوق گرفت و به ایران بازگشت. تا انقلاب مشروطه در وزارت امور خارجه اشتغال داشت.
بعد از انقلاب مشروطه وارد سیستم قضایی شد و خیلی زود ترقی کرد و پس از چند سال یکی از موثرترین چهره‌های عدلیه محسوب می‌شد. او چندین بار در کابینه‌های مختلف به عنوان وزیر عدلیه انتخاب شد. اما اساسی ترین نقش او در تهیه و تدوین قوانین حقوقی ایران بود. وی سال‌ها ریاست اداره تهیه و تدوین قوانین را بر عهده داشت. مهم‌ترین قوانین حقوقی ایران مانند قانون مدنی، قانون تجارت، قانون مجازات عمومی‌و... زیر نظر وی تهیه و تدوین شد که در تهیه تمام آن‌ها مشارکت فعال و موثر داشت.
سال 1314 از وزارت عدلیه به وزارت خارجه رفت و سفارت ایران در ژنو و نمایندگی دائمی‌در جامعه ملل را عهده دار شد. سه سال بعد سفیر ایران در ایتالیا شد و با آغاز جنگ جهانی دوم و قطع روابط ایران و ایتالیا به کشور بازگشت. مدتی بعد به جای علی اکبر دهخدا ریاست دانشکده حقوق دانشگاه تهران را بر عهده گرفت. سال 1324 به عنوان رئیس هیأت نمایندگی ایران در کنفرانس سانفرانسیسکو شرکت و نطق مفصل و بلیغی به زبان فرانسه در مورد تخلیه ایران و پرداخت خسارات ناشی از جنگ ایراد کرد. بعد هم در مجمع سازمان ملل حضور یافت و درباره حقانیت و استقلال ایران و تمامیت ارضی آن تلاش زیادی کرد. پس از آن که به ایران بازگشت در اکثر دولت‌ها عهده دار وزارتخانه‌های مختلفی بود و با تاسیس مجلس سنا توسط محمدرضا پهلوی به عنوان سناتور انتخاب شد.
مصطفی عدل در صحنه سیاسی، قضایی و علمی‌کشور خدمات ارزنده بسیاری داشت. سال‌ها در دادگستری برای تهیه و تدوین قوانین زحمت کشید و در اتقای دانش حقوق و آموزش‌های عالی این رشته تلاش زیادی کرد. او از نخستین نویسندگان کتب حقوقی در ایران بود. بعد از انقلاب مشروطه و تهیه قانون اساسی مشروطه کتاب « حقوق اساسی» را تالیف كرد که در مدرسه عالی حقوق و علوم سیاسی تدریس می‌شد. پس از تصویب قانون مدنی نیز کتابی در شرح قانون مدنی نوشت که علاوه بر تدریس در دانشگاه مورد استفاده قضات و وکلا نیز قرار می‌گرفت. این کتاب از بهترین منابع حقوق مدنی درایران بود و بارها تجدید چاپ شد. سید مصطفی عدل در بامداد روز بیست و دوم تیر 1329 بر اثر بیماری سرطان درگذشت. پیکرش در آرامگاه خانوادگی عدل در جوار حرم عبدالعظیم شهر ری به خاک سپرده شد.

و در پرتال حقوقی مجد نیز درباره ایشان چنین میخوانیم :
سید مصطفی عدل، ملقب به منصور السلطنه، سالها در وزارت عدلیه ، وزارت خارجه و دادگستری نوین، خدماتی ارزنده به کشور کرد. او از نخستین استادان مدرسهء عالی حقوق بود و در سال ۱۳۲۰ (ش) به ریاست دانشکده حقوق تهران برگزیده شد. کتاب حقوق مدنی او جزو اولین کتابهای حقوقی و مدنی چاپ شده در کشور است . سید مصطفی عدل، سالها ریاست اداره تهیه و تدوین و تنقیح قوانین دادگستری را از بدو برقراری نظام قضایی دادگستری نوین بر عهده داشت.
سید مصطفی عدل ، فرزند حاج سید میرزا ابراهیم رکن العداله و نوه دختری میرزااحمد مجتهد، در سال ۱۲۵۸ (ش) در محلهء انگج شهر تبریز به دنیا آمد. پدرش در اواخر عمر رئیس دیوانخانه عدلیه خراسان بود و دایی او محسن خان مشیرالدوله نیز وزیر عدلیه ناصرالدین شاه بود. جد سید مصطفی عدل از معارف تبریز به شمار می رفت و در این شهر به حاج سید حسین شاه مشهور بود. جد مادری او حاجی میرزا احمد مجتهد ودایی اش حاجی میرزا جواد، از علما و فقهای طراز اول آذربایجان بودند و مدتها با اجرای قانون رژی مبارزه کردند . کودکی سید مصطفی در میان چنین خانواده ای گذشت. تحصیلات ابتدایی را در تبریز به پایان رساند و برای ادامه تحصیلات متوسطه به قاهره رفت و دوره مدرسه فرانسوی خور نقش را با موفقیت گذراند. در کنار تحصیل در این مدرسه ، به فراگیری زبانهای فرانسه، عربی، ایتالیایی و روسی پرداخت. سپس به فرانسه رفت و در دانشکده حقوق دانشگاه پریس مشغول به تحصیل شد.
پس از بازگشت به ایران ، در سال۱۲۸۲ (ش) وارد خدمت وزارت خارجه شد و اولین ماموریت خارجی او در قاهره وتفلیس گشت. بعدها معاون دارالترجمه وزارت خارجه شد. و تا سال ۱۲۸۶ (ش) در این پست باقی ماند. در سال ۱۲۸۶ (ش) به وزارت عدلیه منتقل شد و نزدیک به بیست سال در پستهای حساس و مهم قضایی اشتغال داشت. پس از به وجود آمدن تشکیلات دادگستری نوین توسط علی اکبر داور، در سال ۱۳۰۵ (ش) با رتبه ۹ قضایی به مستشاری دیوان عالی تمیز منصوب شد و پس از تشکیل اداره تهیه و تدوین و تنفیح قوانین ، ریاست این اداره را بر عهده گرفت. در زمان تصدی سید مصطفی عدل بر اداره تهیه و تدیون و تنقیح قوانین، بسیاری از قوانین، بسیاری از قوانین مشهور کشور، مستقیما یا با مشارکت او تهیه و تدوین شد. یکی از تلاشهای علمی او، مشارکت و عضویت در کمیسیون تدوین قانون مدنی ایران بود که در آن ، تنظیم و فصل بندی قانون و برگردان و اضافاتی بر سیاق قوانین اروپا، از ابتکارات سید مصطفی بود.
همچنین در تدوین و تصویب قانون جزای عمومی و قانون تجارت تلاش بسیاری کرد. او برای رفع نیاز دانشجویان ، کتابهای بسیارتالیف کرد. کتاب حقوق اساسی او در سال ۱۳۲۷ (ه.ق) در سیصد و پنجاه صفحه چاپ شد و کتاب حقوق مدنی در سالهای ۹-۱۳۰۸ (ش) منتشر گردید. کتاب حقوق تجارت بین الملل و ترجمه قانون جزای عمومی و قانون تجارت ایران به زبان فرانسه.
منصور السلطنه عدل در سال ۱۳۱۴ (ش) مجددا به وزارت خارجه برگشت و به سمت وزیر مختار ایران در ژنو و نمایندگی دائمی در جامعه ملل منصوب شد. در سال ۱۳۱۶ (ش) کفیل وزارت خارجه و در سال ۱۳۱۷ (ش) وزیر مختار ایران در رم گردید و تا سال ۱۳۲۰ (ش) در آن کشور ماند. پس از بازگشت به ایران، رئیس دانشکده حقوق دانشگاه تهران و بعدها در کابینه محمدعلی فروغی به وزارت فرهنگ منصوب شد. پس از کابینه فروغی، در کابینه های دیگر به وزارت فرهنگ ، دادگستری و مقام وزیر مشاور دست یافت. در همین سالها دو بار به آمریکا سفر کرد و ریاست هیئت نمایندگی ایران در کنفرانسها سانفرانسیسکو و نیویورک را بر عهده داشت و به نمایندگی از ایران، منشور سازمان ملل را امضاء کرد.
او به این دلیل که پدرش به رکن العدوله و عمویش به عدل الملک معروف بوده و خانواده مادرش از علمای دین بودند و خود نیز مدت ۲۰ سال در وزارت دادگستری تلاش کرده بود، نام خانوادگی خود را عدل نهاد و چون در اکثر امور و کارها پیروز و موفق می شد، لقب منصور السلطنه به او اعطا شد.
بسیاری از نام آوران این سرزمین و حقوقدانان و قضات و وکلای برجسته ، ازتربیت یافتگان عدل بودند. نقش اساسی و مهم اودر ارتقاء دانش حقوق و آموزش عالی این رشته ، بر کسی پوشیده نیست. در اواخر عمر به مطالعه آثار ابی و نمایشنامه های راسین وکرنی علاقه نشان می داد. او هشت سال بود برای ترجمه خسرو و شیرین نظامی به صورت نمایشنامه به زبان فرانسه تلاش کرد، اما عمرش کفاف اتمام آن را نداد.
سید مصطفی عدل، در ساعت شش و پانزده دقیقه عصر روز بیست و دوم تیر ماه سال ۱۳۲۹ (ش) بر اثر بیماری سرطان جان به جان آفرین تسلیم کرد. پیکرش در آرامگاه خانوادگی عدل درجوار حرم مطهر حضرت عبدالعظیم (س) در شهر ری تهران به خاک سپرده شده است .

و در نهایت پایگاه اطلاعات رجال ایشان را اینگونه معرفی نموده است :

محل تحصیل

کشور مصر

در سن شانزده سالگی عازم مصر شد و دوره‏ متوسطه را در آنجا گذرانید.
شهر پاریس مدرک لیسانس رشته حقوق

دانشگاه الازهر مصر (جامعه الازهر الشریف)

( از ۱۲۸۲ه.ش. )

در ضمن انجام ماموریت در سفارت ایران در مصر، به عنوان طلبه وارد دانشگاه الازهر مصر شد و به فراگیری حقوق اسلامی پرداخت.


مناصب و مشاغل

وزیر

وزارت دادگستری ایران


در آذر ۱۳۲۳ در کابینهٔ مرتضی قلی بیات (سهام‌السلطان) به سمت وزیر دادگستری تعیین و به مجلس شورای ملی معرفی شد.
در سال ۱۳۲۶ مجدداً در کابینهٔ احمد قوام، ابتدا وزیر دادگستری و بعد وزیر مشاور شد.

وزارت فرهنگ و هنر ایران

( از ۱۳۲۰ه.ش. تا ۱۳۲۱ه.ش. )

در اسفند ۱۳۲۰ در آخرین ترمیم کابینه ذکاءالملک فروغی به وزارت فرهنگ معرفی شد ولی با استعفای فروغی، کابینه سقوط نمود. جانشین فروغی، علی سهیلی بود که در کابینه خود، عدل را در وزارت فرهنگ تثبیت کرد.

وزیر مختار

سفارت ایران در ایتالیا

( از ۱۳۱۷ه.ش. تا ۱۳۲۰ه.ش. )

سفارت ایران در سوئیس

( از ۱۳۱۳ه.ش. تا ۱۳۱۶ه.ش. )

نایب سفارت

کنسولگری ایران در تفلیس (دوره قاجار)

نایب دوم
کنسولگری ایران در قاهره (دوره قاجار)
( از ۱۲۸۲ه.ش. )

اولین ماموریت عدل، نایب دومی سفارت ایران در مصر بود.

مدیر

وزارت دادگستری ایران

( از ۱۳۰۶ه.ش. تا ۱۳۱۴ه.ش. )

عدل در تشکیلات نوین عدلیه ( از ۱۳۰۶ ه.ش) به خدمت قضائی دعوت شد و با رتبه ۹ قضائی مدیر کل تهیه قوانین و احصائیه شد و قریب ۸ سال در این سمت باقی ماند. او در تدوین و تصویب قانون جزای عمومی و قانون تجارت تلاش بسیاری کرد.

رئیس

جامعه ملل (League of Nations)

( ۱۳۱۴ه.ش. )

سمت وزیر مختاری ایران در ژنو و نمایندگی دائمی در جامعه ملل به او سپرده شد و در همین سمت ریاست صدمین دوره اجلاسیه شورای جامعه ملل را عهده دار گردید.

دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

( از ۱۳۲۰ه.ش. )

پس از اشغال ایران از طرف قوای متفقین و قطع رابطه سیاسی ایران و ایتالیا به تهران احضار شد و از طرف دکتر عیسی صدیق وزیر فرهنگ وقت، به جای علی اکبر دهخدا به ریاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی انتخاب گردید.

معاون

وزارت امور خارجه ایران

( ۱۳۱۶ه.ش. )

در ۱۳۱۶ به ایران بازگشت و به سمت معاونت وزارت امور خارجه منصوب و چندی نیز عهده دار کفالت آن وزارتخانه شد.

وزارت عدلیه ایران (دوره قاجار)

( ۱۳۰۰ه.ش. )

در 1286 ه.ش مدتی در وزارت عدلیه خدمت کرد و در استیناف تهران، مدعی العموم بود. در کابینه مستوفی الممالک معاونت وزارت عدلیه را به عهده اشت و در 1300 ه.ش در کابینه صد روزه سید ضیاءالدین طباطبائی به کفالت وزارت عدلیه منصوب شد.

عضو

مجلس سنای ایران

( از ۱۳۲۸ه.ش. تا ۱۳۳۱ه.ش. )

در اولین دوره مجلس سنا، از طرف مردم آذربایجان انتخاب شد.

مدرس

مدرسه علوم سیاسی تهران

آثار

نویسنده

کتاب " حقوق مدنی "

عدل پس از تصویب قانون مدنى ایران، شرحى از قانون مزبور با عنوان حقوق مدنی تهیه و منتشر کرد. این كتاب قریب نیم قرن از بهترین منابع حقوق مدنى ایران بود و علاوه بر تدریس در دانشگاه، مورد استفاده قضات دادگسترى نیز قرار می گرفت. این کتاب بیش از سی بار تجدید چاپ شده است.
روابط خانوادگی

نام پدر

حاج میرزا ابراهیم خلیل


نام پدربزرگ

سید حسین شام غازانی عدل الملک


دارای رابطه خانوادگی با

غلامرضا عدل

غلامرضا عدل و منصورالسلطنه پسرعمو بودند.

احمد حسین عدل

منصورالسلطنه پسرعموی احمد حسین عدل بود.

یوسف خان عدل مکرم الملک

یوسف عدل عموی منصورالسلطنه بود.

میرزا مسعود خان عدل الملک

عدل الملک عموی منصورالسلطنه بود.

یحیی عدل

یحیی و مصطفی عدل پسرعمو بودند.
احمد حسین عدل

احمد حسین و مصطفی عدل، پسرعمو بودند.
غلامرضا عدل

مصطفی و غلامرضا عدل، پسرعمو بودند.
رضا قلی خان هدایت نیرالملک

عدل در جوانى به دامادی میرزا رضاقلى‏خان هدایت (نیرالملك) درآمد.
سید مصطفی عدل منصورالسلطنه
سید مصطفی عدل


اعضاي كابينه سيد ضياء (كابينه سياه) در حضور احمد شاه : 1- حسينقلي نصرت السلطنه 2- محمود جم 3- مسعود كيهان 4- احمد شاه قاجار 5- مصطفي عدل 6- سيد ضياءالدين طباطبايي 7- علي اصغر مودب الدوله نفيسي 8- كاظم سياح 9- اسدالله ميرزا شهاب الدوله



رضاخان پهلوي (وزير جنگ) و دو تن از اعضاي كابينه كودتا از راست: رضاخان پهلوي، عيسي خان فيض و مصطفي عدل (منصورالسلطنه)