«آژاکس» اسم‌رمز دسیسه‌ای بود که در هر مرحله از اجرای آن، افرادی در داخل ایران هم دست داشته‌اند

«آژاکس» اسم‌رمز دسیسه‌ای بود که در هر مرحله از اجرای آن، افرادی در داخل ایران هم دست داشته‌اند. این عملیات چند مرحله داشت: به راه انداختن تبلیغات منفی با هدف زیر سوال بردن صلاحیت سیاسی مصدق، ترغیب شاه به همکاری، پرداخت رشوه به اعضای پارلمان، سازماندهی نیروهای نظامی و نهایتا به راه انداختن تظاهرات‌های عمومی. اولین تلاش برای اجرای کودتا با شکست مسلم مواجه شد، اما نیروهای مجری کودتا بعد از تحرکاتی گسترده، در مرحله دوم در کنار هم قرار گرفتند و نهایتا در روز 28 مرداد، موفق شدند.

مشخص نیست که به چه دلیل سیا تصمیم گرفته است بعد از سالیان طولانی دست به انتشار این اسناد زده، همانطور که معلوم نیست چرا بخش‌هایی از این اسناد سال‌ها مخفی بوده است. در سال‌های اخیر بسیاری از مقامات سابق آمریکا و انگلیس مطالب و کتاب‌هایی در این مورد نوشته و به دست داشتن در کودتا اذعان کرده‌اند، اما مقامات اطلاعاتی آمریکا معتقدند انتشار این اسناد می‌تواند به شناسایی روش‌ها و تاکتیک‌های آمریکا به دشمنان کمک کند. همچنین حساسیت برخی متحدان نظیر بریتانیا (که به اذعان فارین پالیسی نقش گسترده‌ای در کودتا داشته) نسبت به این اطلاعات آمریکا را از انتشار آن‌ها بازداشته است.

مرحله اول: به راه انداختن تظاهراتی گسترده در تهران بین ساعت 6 تا 10:30 صبح - این مرحله چهار گروه از اوباش اجرا می‌کنند.

مرحله دوم: ورود نظامیان و عوامل سری در برنامه بین ساعت 10 صبح تا 3 عصر – در این مرحله پلیس، نیروهای ارتش و عوامل اطلاعاتی وارد عمل می‌شوند. در این مرحله سه نقطه هدف وجود داشته. در نقطه اول در میدان ارک، بین ساعت 12 تا 1:30 اداره تبلیغات، وزارت کشور و وزارت امور خارجه اشغال می‌شود. نقطه دوم میدان بهارستان است. در این منطقه بین ساعت 10 تا 11، دفاتر چند حزب و روزنامه به آتش کشیده شده و تخریب می‌شود. میدان توپخانه سومین هدف است. تالار شهر، تلگراف‌خانه، شهربانی و دژبانی بین ساعت 11:30 تا 15 در این منطقه اشغال می‌شوند.

فرمان شاه برای معرفی زاهدی به عنوان نخست وزیر جدید

مرحله سوم: ورود تانک‌ها و تصرف آن‌ها به دست نیروهای حامی شاه بین ساعت 5 صبح تا 2:30 عصر – در این مرحله، سه تیپ ارتش تانک‌های خود را به میدان می‌آورند، تا نیروهای حامی شاه آن‌ها را به تصرف خود درآورند. قرار است 24 دستگاه از تانک‌ها به کنترل عوامل کودتا درآید.

مرحله چهارم: دستیابی به اهداف تعیین‌شده بین ساعت 2 تا 7 عصر – در این مرحله، نیروهای کودتا بین ساعت 2 تا 4 رادیو را به تصرف درمی‌آورند. زاهدی در حالی که کودتاچیان به سمت خانه دکتر مصدق حرکت کرده‌اند، بین ساعت 4 تا 5 به عنوان نخست‌وزیر جدید خطاب به ملت از رادیو ملی نطق می‌کند و نهایتا در ساعت 7 عوامل کودتا خانه مصدق را گرفته و وی را وادار به فرار می‌کنند.

سند نخست، اوراقی متشکل از «روی جلد، خلاصه، یک، دو، سه، چهار، پنج، شش، هفت، هشت، نه و ده، ضمیمه A، ضمیمه B، ضمیمه C، ضمیمه D، ضمیمه E» به چشم می خورد که مشتمل بر رویکرد سازمان سیا، تاریخچه خدمات مخفیانه، سرنگونی مصدق نخست وزیر ایران است که مربوط به نوامبر سال 1952 تا اوت سال 1953، که توسط دونالد نیوتن ویلبر در مارس 1954 تنظیم نهایی شده است. ویلبر که پژوهشگر تاریخ معماری ایرانی و اسلامی و از متخصصان فرش ایرانی محسوب می‌شود و متهم (بدون ارائه سند) پیرامون آثار تاریخی ایران است، جزو جاسوسان آمریکایی بوده که این اسناد نیز همین موضوع را گواهی میدهد. شهرت او بیشتر به خاطر شرکت او در طراحی عملیات تی‌پی آژاکس است که به کودتای ۲۸ مرداد منجر شد.

تصویر فوق: خروج زاهدی از خانه امن به قصد به دست گرفتن قدرت پس از کودتا
تصویر ذیل: زاهدی سوار بر تانک به سمت رادیو برای سخنرانی!

سند دوم، متشکل از یک «سند» تلاش برای ایجاد یک دولت طرفدار غربی در ایران. در این سند که مسئول تنظیم سند و برخی عوامل توسط مرکز اسناد ملی آمریکا همچنان سیاه شده و کپی سند منتشر شده، روند برکناری مصدق و حفظ شاه با نخست وزیری زاهدی توسط «CIA» تصریح و تا حدودی تشریح شده است.

سند سوم، در دو قسمت «آ» و «ب» با عنوان «مبارزه برای ایران». نام نویسنده سند حذف شده است. در این سند که متعلق به سال 1974 است، نویسنده که از اعضای ارشد CIA می باشد، بر همکاری نزدیک مدیریت عملیات این سازمان با کودتاگران مهر تأیید می زند.

سند چهارم، با عنوان «زنده باد شاه: سازمان اطلاعات مرکزی و سقوط محمد مصدق، نخست وزیر ایران؛ اوت 1952». این سند در سال 1998 توسط یکی از تاریخ نگاران سازمان CIA به رشته تحریر درآمده است. بخش های زیادی از این سند در هنگام انتشار سیاه شده است. 

سند پنجم، با عنوان «یادداشت های کرمیت روزولت برای... (نام فرد دریافت کننده حذف شده)»؛ 14 ژوئیه 1953. در این سند، کرمیت روزولت اطلاعات مستقیمی را از مشاهدات خود در تهران مخابره کرده است. 

سند ششم، یادداشت های کرمیت روزولت برای ... (نام فرد دریافت کننده حذف شده)؛ 15 ژوئیه 1953.

سند هفتم، یادداشت های کرمیت روزولت برای ... (نام فرد دریافت کننده حذف شده)، 16 ژوئیه 1953.

تانک ها یکی از اضلاع به نتیجه رسیدن کودتا با کمترین هزینه برای زاهدی بود

سند هشتم، یادداشت های کرمیت روزولت برای ... (نام فرد دریافت کننده حذف شده)، 17 ژوئیه 1953.

سند نهم، یادداشتی برای آقای جان والر. 22 ژوئیه 1953. در این یادداشت، کرمیت روزولت از جان والر و دونالد ویلبر می پرسد که آیا بیانیه ای رسمی از سوی دولت آمریکا برای موفقیت کودتا تنظیم شده است یا خیر.

سند دهم، متن پیشنهادی برای انتشار پس از کودتا. 5 اوت 1953.

سند یازدهم، متن تقدیرنامه پیشنهادی از پرسنل رابط سازمان که در عملیات آژاکس شرکت داشته اند. این متن از سوی فرانک. جی. ویزنر در تاریخ 20 اوت 1953 برای مدیر CIA ارسال شده است.

سند دوازدهم، یادداشت فرانک ویزنر برای سازمان جهت تقدیر از جان والر، ناظر فرماندهی CIA در کودتا. تاریخ 26 اوت 1953.

سند سیزدهم، نامه تقدیر از ... (نام شخص حذف شده است). نام نویسنده و دریافت کننده نیز در این سند سیاه شده است. تاریخ 26 اوت 1953.

سند چهاردهم، درباره فعالیت های دولت زاهدی علیه حزب توده. نام نویسنده حذف شده است. تاریخ 10 سپتامبر 1953.

خانه دکتر محمد مصدق پس از کودتا

سند پانزدهم، یادداشتی از کرمیت روزولت برای ... (نام شخص حذف شده است). در این یادداشت روزولت گزارشی از عملکرد دولت زاهدی را ارائه می دهد. تاریخ 21 سپتامبر 1953.

سند شانزدهم، یادداشتی از کرمیت روزولت برای ... (نام شخص حذف شده است). تاریخ 24 سپتامبر 1953.

سند هفدهم، یادداشتی از کرمیت روزولت برای ... (نام شخص حذف شده است). تاریخ 2 اکتبر 1953.

سند هجدهم، یادداشتی از کرمیت روزولت برای ... (نام شخص حذف شده است). 9 اکتبر 1953.

سند نوزدهم، یادداشتی از کرمیت روزولت برای ... (نام شخص حذف شده است). 20 اکتبر 1953.

سند بیستم، پیشنهاداتی برای انجام جنگ تبلیغاتی علیه مصدق، به منظور تضعیف پایگاه اجتماعی وی. تاریخ مشخص نشده است. 

سند بیست و یکم، استراتژی تبلیغاتی علیه مصدق برای متهم کردن وی به جاسوسی. تاریخ مشخص نشده است.

اسناد 22، 23، 24، 25، 26، 27، 28، 29، 30، 31، 32، 33، 34، و 35، مربوط به نقش انگلیس در کودتا می باشد. این اسناد همگی مربوط به سال های 1975 تا 1978 می باشد و به مرور وقایع مربوط به کودتا توسط هیئت های آمریکایی و انگلیسی اختصاص دارد.